Een paar jaar geleden belde iemand dichtbij me “wat moet je doen als een deurwaarder langs komt?” Dat wist ik ook zo niet. Pas op de 3e pagina tijdens het stress-googlen kwam ik op een linkje naar de Ombudsman met wat je kunt doen en vragen. En wat je eigenlijk kunt verwachten.
Deze week liep ik mee met Hans van Dijk, gerechtsdeurwaarder bij GGN Zwolle en zag ik de andere kant. Het CJIB regelde een meeloopdag voor me bij mij in de buurt. In deze blog wat ik meemaakte en leerde.
Ik heb geen foto’s gemaakt tijdens de meeloopdag. Voor deze blog gebruik ik foto’s van willekeurige deuren van fotosite Unsplash met de zoekopdracht door AND dutch.
Hoe de dag eruit zag
Kwart voor 9 stond ik langs de snelweg, eerst koffie. Wat gaan we precies doen vandaag? Hans liet in de auto een bak vol gekleurde mapjes zien. In elk mapje een brief of officieel document die we persoonlijk langs gingen brengen bij iemand. Soms was het een aankondiging en soms was het om beslag te leggen op iemands bezittingen of salaris. Bovenop lag een iPad met een app geopend met meer achtergrondinformatie over het dossier achter de brief. Met de communicatie tussen de debiteur en GGN bijvoorbeeld, en of er ook meer vorderingen bekend waren.
We gingen rijden, kris kras door de stad. Tussen bezoeken door kreeg ik uitleg over wat de verschillende soorten brieven betekenen en wat Hans als gerechtsdeurwaarder meemaakt. Ik vertelde over mijn onderzoek en we dachten na hoe overheidsdiensten beter konden voor de mensen die we bezochten.
Een van de eerste adressen bezorgden we iemand enorme schrik. De partner was niet thuis. Daar was de brief voor beslaglegging eigenlijk voor. Het ging om een grote schuld. “Ik weet daar niets van, hoe moet dit nu?” De brief achterlaten, later op de dag via de 06 alsnog contact. “Kom met een goed voorstel hoe je dit zou kunnen afbetalen. Denk er even over na.” En ook: “Heb je hulp om hier mee om te gaan?” “Nee, ik probeer het eigenlijk zelf weer op een rij te zetten.”
“We praten niet over geld in Nederland,” ging het gesprek tussen ons in de auto verder. “Ook de andere kant op, als je iemand vraagt ‘hoeveel verdien je?’ zeggen we altijd ‘niet genoeg’ en maken een grapje.”
We reden een straat in: “Hier ben ik bij iedereen al wel een paar keer langs geweest.” We stapten uit en liepen naar het adres op de brief. Een verkeersboete die inmiddels opgelopen was tot 3x het bedrag. “Voor deze kinderen is het normaal dat de deurwaarder langs komt. Ze groeien hiermee op, het is lastig om het zelf dan anders te doen later.”
Wat betekenen, beslaglegging en regelen is
In korte tijd leerde ik een nieuw jargon. Wanneer een vordering bij de gerechtsdeurwaarder terecht komt, heeft ‘ie al een lange weg afgelegd.
Bijvoorbeeld een vordering omdat je je zorgverzekering niet betaalt. Stel, je slaat 1 of meer maanden over. Dat kan allerlei redenen hebben. Dan stuurt eerst de verzekeraar een herinnering of aanmaning naar je. Wanneer je 6 maanden achterloopt, gaat er een seintje naar het CAK en word je een zogenoemde ‘wanbetaler’. Hiermee gaat de schuld ook van een private verzekeraar naar de overheid. Bij het CAK gaat je zorgpremie omhoog. Je kunt hier een regeling treffen dat je de schuld afbetaalt en je weer teruggaat naar je eigen zorgverzekeraar en de normale premie weer betaalt.
Wanneer je dit niet doet, kijkt het CAK of je werkgever de premie direct aan hen kan betalen. Lukt dit allemaal niet, dan dragen zij de vordering over aan het CJIB. Dit is het incassobureau van de overheid en zij sturen je opnieuw brieven om te proberen de vordering te innen. Tot hier heet het allemaal ‘de minnelijke fase’.
Wanneer ook het CJIB geen succes heeft, gaat de vordering naar een gerechtsdeurwaarder. Die brengt eerst een brief om bekend te maken dat er een dwangbevel aan komt. Twee dagen later mag de gerechtsdeurwaarder met het dwangbevel langskomen. Dit heet ‘betekenen’. Na 2 dagen nog niet betalen, mag de deurwaarder beslag leggen op spullen die je niet nodig hebt.
Je kunt dan nog ‘regelen’. Dat houdt in dat je een manier om te betalen afspreekt. De deurwaarder kijkt dan naar de hoogte van de schuld en de uiterlijke aflosdatum. Maar die kijkt ook naar jouw situatie. Lukt het je om sneller af te lossen zodat je er eerder vanaf bent? Dat is ook in het belang van de schuldeiser. Is dat allemaal geen houdbare situatie, omdat er al andere beslagen lopen, dan kijkt hij samen met jou wat er mogelijk is. Soms adviseert die zelfs de schuldeiser om af te zien van het (hele bedrag) vorderen.
Wanneer het de gerechtsdeurwaarder niet lukt om een regeling te treffen of er geen beslag gelegd kan worden, dan kan die ook beslag leggen op je inkomen bij je werkgever. Dit heet ‘derdenbeslag’. Wanneer meerdere schuldeisers dit willen doen, neemt de deurwaarder die het eerst beslag heeft gelegd de coördinatie op zich voor hoe het geld verdeeld wordt tussen hen.
Deze dubbele beslagen zijn best ingewikkeld. In een eerdere blog schreef ik hoe betrokken partijen de bestaande situatie willen verbeteren en hoe een mensgerichte ontwerpaanpak hier bij kan helpen.
Sinds een paar jaar brengt de gerechtsdeurwaarder bij schulden bij de overheid eerst een huisbezoek om de situatie aan te kondigen en in gesprek te gaan. Soms kan je dan direct tot een oplossing komen. Gebeurt dat niet, dan volgt alsnog het proces van betekenen, dwangbevel, beslaglegging en derdebeslag.
Een trein of rivier?
Wanneer ik het zo opschrijf, lijkt het een proces met een begin en een eind. Een soort trein met stations waar je in principe elk moment uit zou kunnen stappen. Als je maar in actie komt en de deur opent. Op elk moment kun je in theorie betalen, in 1x of via een regeling.
Terwijl we van adres naar adres reden, realiseerde ik me dat het helemaal geen trein is. De meeste adressen waren herhaalbezoeken. “Vorig jaar heb ik beslag moeten leggen op zijn auto.” “Een paar maanden geleden was ik hier ook, maar toen bij de moeder.” “Hij heeft net alle vorderingen betaald, maar dit is weer een nieuwe beslaglegging. En ik zie dat er ook al weer 1 aankomt, hm, die had hier eigenlijk in mee moeten gaan.”
Voor de meeste mensen leek schuld meer een rivier die maar blijft stromen.
Iemand opende de deur, nam de brief aan: “Ja, komt goed, ik geef hem wel aan de gkb.” De gemeentelijke kredietbank. Toen ik vorige week bij mij in de stad kennismaakte met iemand die daar werkte, zei die juist: “We proberen vooral te helpen met vroegsignalering en coaching, zodat mensen zelf grip krijgen op hun situatie.”
De vragen die ik meeneem
Wat voor diensten kan de overheid nu (her)ontwerpen om deze rivier te minder hard te laten stromen of zelfs in te dammen? Tijdens de lunch bespraken we hoe aan de ene kant sommigen volledig de grip kwijt zijn op hun financiën. Wat hebben zij nodig?
Sommige schulden voelden voor mij ook zo zinloos. Een boete met ophogingen waarvan je al 3x je auto had kunnen verzekeren. Of maanden achterlopen met het afbetalen van je studieschuld terwijl je ook jokerjaren kan inzetten. Je moet het net weten en kunnen regelen. Hoe kun je in je dienstverlening hiervoor ontwerpen?
En aan de andere kant is een volledige eenzijdige focus op debiteuren ook onterecht. Verkeersboetes zijn bedoeld als prikkel voor de verkeersveiligheid. Het afbetalen van je studieschuld is een verplichting naar de maatschappij. Het betalen van je zorgverzekering maakt dat we allemaal toegang tot zorg hebben. Het lijkt soms zo tegenstrijdig. Ik schreef eerder al over die twee kanten opkijken als het gaat om overheidsdiensten.
Een collega bij het CJIB zei in diens interview: “Het hoeft niet tegenover elkaar te staan. Het lijkt een tegenstelling, maar dat is het niet. In een handhavende taak kun je ook dienstverlenend zijn. Daar heeft iemand recht op.”
Als het geen tegenstellingen zijn maar elkaar juist kan aanvullen, hoe ziet dat eruit? Wat voor diensten maak je dan? Helpen diensten eerder in het proces, zoals een app met overzicht op schulden, om een dam in de rivier te maken? Kan de overheid grenzen stellen op een manier die jou als debiteur ook helpt om de regie vast te houden?
En wat heeft je team en je organisatie nodig om dit te kunnen doen? Dat is uiteindelijk mijn onderzoeksvraag. Abonneer je op mijn nieuwsbrief om daar de komende tijd antwoorden op te krijgen.
Verder lezen?
- Ik luisterde ook een keer mee aan de telefoon bij DUO: Goed voornemen, meeluisteren aan de tel.
- Waarom ik me verdiep in het aflossen van schuld bij de overheid? Diensten rond dit onderwerp vormen de praktijkcasus voor mijn promotieonderzoek: Praktijkcasus bekend.
- Wat ik onderzoek en de eerste resultaten: Het proces vertrouwen is niet genoeg.