De burger, de overheid en de maatschappij zitten aan elkaar vast zoals een rubik kubus. Als je aan een draait, draai je aan allemaal. Dit legde ik uit in hoofdstuk 2. Hoe mijn eigen relatie met de overheid in dit complexe samenspel is, visualiseerde ik in dit openbare Miro-bord. In dit hoofdstuk leg ik het stap voor stap uit.
Je kunt hier inzoomen op de kaart en er zelf doorheen struinen.
Laten we beginnen met de legenda. Waar kijken we naar?
- Met de kleur van de lijnen geef ik aan wie het initiatief neemt voor de gebeurtenis.
- Met de kleur van het vakje geef ik aan over wie of wat het gaat. Bijvoorbeeld over mij, een systeem of persoon aan de balie, een afdeling of organisatie, en tot slot over wetten en publieke waarden.
- De emojis zijn mijn ervaring bij de relatie en bij wat er gebeurde.
Als je bij de overheid werkt, is de klassieke lijn van boven naar beneden. We voeren tenslotte wetten uit. Maar laten we eens gek doen en bij de burger beginnen. Onderin.
Het individu
Hier zie je wat de aanleiding was voor het contact. De taken die ik deed en het doel van die handeling. Dat laatste heb ik dan wel weer omschreven vanuit de overheid, dat was makkelijker googlen voor mij.
Voorbeeld: al sinds oktober hebben we een lekkage in de kelder. Bij het opsporen van de oorzaak ontdekte ik dat onze watermeter alleen de bovenverdieping meet. Ik het Waterbedrijf bellen (lieve mevrouw aan de tel) en een afspraak met de monteur maken.
Het overheidsloket heb ik bij de onderste laag geplaatst, maar het zou ook bij de middelste laag kunnen. Het loket is wat die twee lagen, de burger en de overheid, met elkaar verbindt.
Hier wordt continu gedraaid aan de kubus: een extra brief, stukje tekst op de site of nieuwe update van het systeem.
In mijn onderzoek naar De begripvolle ambtenaar focuste ik me op de makers van die loketten en systemen. De voorkant van de overheid is steeds vaker een computerscherm en ambtenaren verschuiven zelf steeds meer naar de achterkant van de overheid. Maar techniek is niet neutraal en het doet er toe hoe deze ambtenaren hun keuzes maken.
Over de rol van ambtenaren in dit complexe systeem schreef ik het essay: Begrip bij de overheid. Wil je weten welke dilemma’s zij in hun werk ervaren, lees en luister dan naar hun eigen verhalen.
Die begripvolle ambtenaren zijn niet de enige in hun rij. Samen met hun bestuurders en politiek verantwoordelijken horen zij bij de federale laag.
Al die duizenden ambtenaren
Verantwoordelijkheid is hier het toverwoord. Wie is het en hoe is het verdeeld?
Bij veel overheidsorganisaties is de klassieke hiërarchische lijn de status quo: de minister bepaalt en de uitvoering voert uit. Daartussen zit een steile ladder van managers en directeuren, van wet naar loket. Zij dragen de verantwoordelijkheid, maar de inhoud van de uitvoering, die maken de ambtenaren in ‘de operationele laag’, die systeem-level-bureaucraten dus.
De dynamieken in deze ladder zijn de laatste weken uitgebreid besproken in Kamerverhoren (en ook op mijn blog 🙂). Het ging over vergroening: dat vervelende boodschappen de ladder op steeds een beetje minder vervelend werden gemaakt. Het ging ook over de lemen laag. Ik denk dat ‘ie roze/paars is.
De publieke waarden
Wat vinden we belangrijk als maatschappij? Dat we gezond zijn. Dat onze data beschermd is. Dat we fijn en betaalbaar kunnen wonen. Dat er genoeg drinkwater is. En dat je naar school kunt, je werk en dat je een fijn leven kunt opbouwen met de mensen van wie je houdt om je heen.
Wij laten ons vertegenwoordigen door politieke partijen die, als het goed is – want anders stemmen we ze weg, opkomen voor wat wij belangrijk vinden. De partij met de meeste stemmen krijgt het voor het zeggen en verschuift voor de komende periode naar de federale laag.
In het samenspel tussen die twee lagen komen wetten tot stand.
Daar wordt ook volop gedraaid aan de kubus. Bijvoorbeeld als van een toeslag misbruik gemaakt wordt. Of als er bezuinigd moet worden, of een gezondheidscrisis ons overvalt.
En de slimme kijker denkt nu ‘ha, groene kaartjes, je begon ook met groen.’ Zeker. Onderin is waar de publieke waarden van boven bij het individu impact hebben. Hier kunnen we de publieke waarden toetsen. Zijn we blij met hoe het uitpakt?
Of hadden we het zo niet bedoeld?
En dan draaien we weer door.
Door deze denkoefening te doen, deed ik nieuwe inzichten op over mijn relatie met de overheid. En wat dit betekent voor de dienstverlening van de overheid. Hier gaat hoofdstuk 4 over.
Deze blog bestaat uit een paar hoofdstukken. Spring hier tussen de hoofdstukken.
- Het overzicht kwijt
- Alles is verbonden
- Mijn relatie met de overheid: de kaart – hier ben je nu
- Nieuwe inzichten
- Jouw feedback